Lubomirska Teofila Ludwika z Załsawskich-Ostrogskich

Rodzice:Władysław Dominik Zasławski i Katarzyna z Sobieskich Radziwiłłowa

Mąż: pierwsze małżeństwo z wojewodą bełskim, późniejszym kasztelanem krakowskim Dymitrem Jerzym
Wiśniowieckim (zm. 1682), a po jego śmierci z Józefem Karolem Lubomirskim (zm. 1702), koniuszym koronnym, późniejszym marszałkiem wielkim koronnym

Teofila Ludwika z Załsawskich-Ostrogskich Lubomirska po raz pierwszy wyszła za mąż w 1671 r. Jej małżonkiem został Dymitr Jerzy Wiśniowiecki (zm. 1682), ówczesny wojewoda bełski, wdowiec po Mariannie z Zamoyskich (zm. 1668). Intercyza przedślubna pary została spisana 9 maja 1671 r. Ojciec Teofili Ludwiki – ordynat ostrogski Władysław Dominik – zmarł przedwcześnie w 1656 r. W efekcie decydujący wpływ na jej sprawy prywatne i majątkowe miała przedsiębiorcza matka Katarzyna z Sobieskich Radziwiłłowa. Fundamentalne znaczenie w kształtowaniu pozycji majątkowej Teofili Ludwiki miała kwestia podziału majątku pozostałego po śmierci jej jedynego brata – Aleksandra Janusza (zm. 1673). W grę wchodziły prawa do dóbr włączonych do ordynacji
ostrogskiej, podobnie jak majątki Zasławskich. W czerwcu 1674 r. po długotrwałym sporze pomiędzy Katarzyną z Sobieskich Radziwiłłową z jednej, a Teofilą Ludwiką i Dymitrem Jerzym Wiśniowieckimi z drugiej strony komisja senatorska dokonała rozdziału majątku pomiędzy Teofilę Ludwikę i jej matkę Katarzynę z Sobieskich, w wyniku czego Teofila Ludwika otrzymała prawie wszystkie majątki ordynackie. Co istotne dla dalszego procesu dziedziczenia, Teofila Ludwika i Dymitr Jerzy Wiśniowiecki nie doczekali się wspólnych dzieci. Pierwszy mąż magnatki zmarł w 1682 roku W drugi związek małżeński – tym razem z koniuszym koronnym Józefem Karolem Lubomirskim (zm. 1702) – Teofila Ludwika wchodziła więc jako majętna, a przy tym nadal młoda – bo zaledwie 29-letnia wdowa. Ślub z Lubomirskim został zawarty w 1683 r. Ogromne zaplecze majątkowe Lubomirskich nie przełożyło się jednak
na małżeńskie szczęście – związek Teofili Ludwiki z Józefem Karolem nie należał bowiem do udanych. Małżonkowie doczekali się wprawdzie kilkorga dzieci – córek Teresy Katarzyny (późniejszej księżny Wittelsbach) i Marianny (późniejszej Sanguszkowej) oraz syna – Aleksandra Dominika. Zdrady Lubomirskiego i trwonienie przez niego majątku doprowadziły do separacji małżonków w 1696 r. Ostatecznie, skłócony z żoną Lubomirski zmarł w grudniu 1702 r.

Dwór:

Zachowane dokumenty źródłowe dowodzą, że od momentu separacji z małżonkiem Teofila Ludwika samodzielnie prowadziła własne sprawy finansowe. Stabilizacja była jednak pozorna – Józef Karol w ostatnich latach życia wydatnie starał się bowiem utrudniać Teofili Ludwice życie na własny rachunek, ciągając ją po sądach i zajeżdżając majątki ziemskie. Na problemy prywatne nałożyła się trudna sytuacja polityczna. W okresie wojny północnej kondycja majątku wyraźnie ucierpiała. O finanse nie dbał też syn magnatki – Aleksander Dominik, bez umiaru trwoniąc pieniądze na własne przyjemności. Trzeba przy tym zaznaczyć, że Teofila Ludwika szczególnie często i chętnie przebywała w kilku rezydencjach, w tym w Jakubowicach (gdzie bywała w okresie po rozstaniu ze swym drugim mężem Józefem Karolem Lubomirskim) oraz w niezwykle lubianej przez nią w rezydencji w Baranowie Sandomierskim. Baranów – otrzymany przez magnatkę jako scheda po pierwszym mężu – udało się jej zachować pomimo wieloletniego konfliktu z Wiśniowieckimi. W tejże rezydencji magnatka spędziła zresztą trudny czas po śmierci swego Dymitra Jerzego i stamtąd zamierzała wyruszyć na egzekwie pośmiertne Wiśniowieckiego do Krakowa. Dwór baranowski był przez nią chętnie odwiedzany także w trakcie trwania drugiego małżeństwa z Lubomirskim. Do wskazanych wcześniej nieruchomości dochodziły też te zlokalizowane w Lublinie i Lubartowie. Największą uwagę skupiano jednak na funkcjonowaniu prywatnego majątku księżnej. Rekrutacja osób zainteresowanych służbą na dworze realizowana była dwuetapowo. Prośby o możliwość zaciągnięcia się do posługi w jednym z majątków Lubomirskiej rozpatrywali bezpośrednio administratorzy dóbr. Przyjęcie do służby, szczególnie na bardziej znaczących stanowiskach, było jednak konsultowane z magnatką. Administratorom majątków podlegał szereg osób zatrudnionych w charakterze klasycznej służby, w tym przede wszystkim lokaje, służba pokojowa, winiarze, rzemieślnicy różnych profesji: kamieniarze, murarze czy stolarze, służba kuchenna, strażnicy, pokojowi oraz cała rzesza dworskich pachołków. Część osób zatrudnionych na dworze stanowili
cudzoziemcy, których ceniono za wysoki profesjonalizm usług.

Szerzej o postaci:

A. Penkała-Jastrzębska, Przyczynek do badań nad funkcjonowaniem prywatnych dworów magnackich w Rzeczypospolitej przełomu XVII i XVIII wieku na przykładzie dworu Teofili Ludwiki z Zasławskich Ostrogskich 1 voto Wiśniowieckiej, 2 voto Lubomirskiej, Res Historica, 57/2024 – LINK