Kobiecy dwór szlachecki w Rzeczypospolitej w czasach saskich. Struktura, ludzie, kultura, funkcje.
Woroniczowa Jadwiga z Jabłonowskich
Woroniczowa Jadwiga z Jabłonowskich (6 V 1719- 22 III 1769), kasztelanowa kijowska
Rodzice: Teofila z Sieniawskich (1677-1754), wojewodzianka wołyńska i Aleksander Jan Jabłonowski (zm. 1723), chorąży wielki koronny. Ojciec Jadwigi Woroniczowej był synem silnie związanego z dworem Sobieskich hetmana wielkiego koronnego Stanisława Jana Jabłonowskiego (zm. 1702) i Marianny z Kazanowskich, bratem pisarza i opozycjonisty Jana Stanisława Jabłonowskiego (zm. 1731), wojewody ruskiego.
Rodzeństwo:
– Marianna z Jabłonowskich Wielopolska (1708-1765), wojewodzina sandomierska, żona Jana Wielopolskiego (1701-1771), wychowywała się często na dworze wujostwa – Elżbiety z Lubomirskich i Adama Mikołaja Sieniawskich, kasztelaństwa krakowskiego.
– Józef Aleksander Jabłonowski (1711-1777), wojewoda nowogródzki, historyk, bibliofil, założyciel towarzystwa Societas Jablonoviana (1768), żonaty z Karoliną z Radziwiłłów Sapieżyną,
Mąż: (Od 1751 r) Nikodem Kazimierz Woronicz (29 V 1690 -1762), starosta ostrski, kasztelan kijowskiego, kawaler Orderu Orła Białego (od 1750); jego pierwszą żoną była Joanna z Potockich 1v. Piaseczyńska (zm. 1751). Małżeństwo bezdzietne.
Jedenastoletni związek Jadwigi z Jabłonowskich i Nikodema Kazimierza Woronicza należał do bardzo udanych. Kasztelan w oficjalnych dokumentach i korespondencji nazywał Jadwigę „ukochaną Małżonką”, zaś Jadwiga odwdzięczała się mężowi, tytułując go swoim „ślicznym aniołkiem i Dobrodziejem” i zwracała się do niego czule – „w życiu sercem i duszą najukochańszy Mężuniu, najosobliwszy Dobrodzieju”. Jadwiga przebywała głównie w majątkach męża – w Kozłowie, w pałacu w Trojanowie, a pod koniec życia we Lwowie, gdzie zmarła.
Dwór:
Nikodem Kazimierz Woronicz dbał o odpowiedni skład dworu i zasobność ich rezydencji, w których przyszło mieszkać kasztelaństwu – m.in. w ulubionym Kozłowie k. Lwowa, Piławcach, Hulowcach i pałacu w Trojanowie. Rzadziej małżonkowie odwiedzali rodzinny Teofilpol, czy Busk, gdzie prawdopodobnie przyszła na świat Jadwiga, a który przejął po śmierci matki jej brat Józef Aleksander, podobnie jak i jego wspaniałą rezydencją w Lachowcach.
Konieczność odzyskania utraconych majątków, podniesienia dochodowości dóbr i organizacja produkcji metalurgicznej wymagały stałej uwagi i troski kasztelana kijowskiego, który przez lata skupował i odbierał utracone przez przodków majątki. W celu podniesienia dochodów prowadził uprawę roślin przemysłowych – tytoniu, chmielu, konopi i lnu, zakładał ogrody warzywne i owocowe. W majątkach Woroniczów hodowano zwierzęta z przeznaczeniem na ubój i sprzedaż, handlowano skórami, miodem i produktami spożywczymi, głównie piwem. Spore dochody przynosiła produkcja metalurgiczna zlokalizowana w dobrach trojanowskich i sprzedaż rozmaitych produktów żelaznych i miedzianych, podobnie jak i zyski czerpane z dzierżawy rudnic i hut.
Jadwiga Woroniczowa nie kryła, że sama do chwili śmierci męża nie angażowała się w żadne sprawy gospodarcze, zdana wyłącznie na jego zdanie i opiekę wiodła przyjemne życie, dopiero odejście Nikodema Kazimierza w 1762 r. zmusiło ją do podejmowania samodzielnych decyzji i dbałości o dwór i majątki. Owdowiała Jadwiga Woroniczowa musiała poradzić sobie z gospodarowaniem rozległym kompleksem dóbr, rozrzuconych w różnych województwach (kijowskim, ruskim, bełskim). Korzystała ze wsparcia swojego marszałka dworu, nieznany z imienia Zatwarnickiego, który pozostał przy kasztelanowej aż do jej śmierci w 1769 r. Oparciem był dla kasztelanowej także krewny jej męża Ignacy Woronicz (zm. 1780), miecznik owrucki, następnie stolnik żytomierski, wybrany przez niego na spadkobiercę. Osamotnienie i nieznajomość spraw gospodarczych („jako błędna owca we mgle pozostaję”) były dla niej przytłaczające, narzekała na swoją niewiedzę, problemy z okradającymi ją zarządcami i buntującymi się poddanymi, mimo to toczyła procesy sądowe, wynajmowała plenipotentów do trybunału, mianowała nowych zarządców i ekonomów w majątkach, Żydom powierzała dzierżawę rudnic i kopalń.
Ostatnie dni życia kasztelanowa kijowska spędziła w Kozłowie lub pobliskim Lwowie, a sporządzone inwentarze jej pałaców pokazały opłakany stan majątków i rezydencji, zniszczonych i rozkradzionych jeszcze za jej życia.
Zobacz również
Popiołek Bożena, Dwór Jadwigi z Jabłonowskich Woroniczowej, kasztelanowej kijowskiej jako przykład organizacji dworu kobiecego w XVIII wieku, [w:] Dwór kobiecy w Rzeczypospolitej w XVII i XVIII wieku, redakcja Bożena Popiołek, Anna Penkała-Jastrzębska, Konrad Pyzel, Wydawnictwo LIBRON, Kraków 2021, s. 125-154.
Popiołek Bożena, Gospodarskie kłopoty Jadwigi z Jabłonowskich Woroniczowej, kasztelanowej kijowskiej [w:] Kolekcje przyrodnicze i gospodarcze innowacje – tradycja i nowoczesność. Pamięci księżnej Anny z Sapiehów Jabłonowskiej (1728 –1800), Warszawa-Ciechanowiec 2021, s. 35-55.