Cetnerowa Anna z Tarłów

Cetnerowa Anna z Tarłów (1686-29 IX 1733), wojewodzina smoleńska

Rodzice:

Teresa z Dunin Borkowskich (zm. 1723) i Stanisław Tarło (zm. 1705), wojewoda lubelski

Rodzeństwo:

– Jan Tarło (1680-1751), wojewoda lubelski, następnie wojewoda sandomierski, czterokrotnie żonaty – 1. Maria Lubowiecka, starościanka oświęcimska (rozwód), 2. Elżbieta z Modrzewskich 1v. Łaszczowa (zm. 5 V 1728), 3. Elżbieta z Branickich (zm. 1746), 4. Zofia z Krasińskich

– Hieronim (zm. 1717)

– Magdalena z Tarłów (zm. 17 I 1728), 1v. Szembek, 2v. Jerzy Dominik Lubomirski (zm. 1727), wojewoda krakowski

– Konstancja z Tarłów Mniszchowa (zm. 1739), zona Józefa Wandalina Mniszcha (zm. 1747), marszałka wielkiego koronnego

– Franciszka (zm. 1755), ksieni klasztoru benedyktynek w Sandomierzu

– Ludwika, norbertanka w klasztorze w Busku

Mąż:

Franciszek Cetner (zm. 5 I 1732 w Ostrowie), starosta kaminonacki, wojewoda smoleński (od 1714), był synem Zofii z Daniłowiczów i Jana Cetnerów (zm. 1680), starostów lwowskich. Miał trzech braci i trzy siostry. Jego pierwszą żoną była Anna z Chodorowskich, podkomorzanką lwowską, z którą miał córkę Anielę Faustynę Zofię (5 II 1698 – 8 IX 1773), fundatorkę i przełożoną sakramentek lwowskich (Maria od św. Benedykta), spadkobierczynię dużego majątku, który zapisała jej matka. Anna i Franciszek Cetnerowie byli przeciwni wstąpieniu Anieli Cetnerówny do klasztoru i przekazaniu majątku na jego rzecz. Spór o majątek ciągnął się dłuższy czas.

Kontrakt ślubny między Franciszkiem a rodzicami Anny Tarłówny został spisany w Lublinie 15 XII 1703 r. przez rodziców  Anny oraz Franciszka i jego matkę. Miejsce ślubu wyznaczono w Opolu Lubelskim, Tarłowie zobowiązali się po roku przekazać posag w wysokości 100 tys. złp. w gotówce i drugie tyle w klejnotach, ślub został zawarty na początku 1704 r. Mimo zawartej umowy skąpy brat Anny zwlekał z wypłatą jej posagu. Zrealizowano ją dużo później, kiedy to została zawarta umowa między Anną a jej siostrami – Magdaleną Lubomirską i Konstancją Mniszchową a ich bratem Janem Tarłą, w której siostry kwitują go z sum pozostałych po matce i zmarłym bezpotomnie bracie Hieronimie (zm. 1717), zawarta w Lublinie 9 VIII 1723 r., siostry zrzekły się na rzecz Anny sumy 120 tys. złp i zrezygnowały na jej rzecz z dóbr Szczekarków i Wilków, które dał jej brat Jan Tarło.

Dzieci:

– Maria (Marianna), zmarła w dzieciństwie (w 1708 r.?)

– Franciszka (1706-1783), od kwietnia 1725 r. II żona Michała Józefa Rzewuskiego (zm. 1770), wojewody podolskiego, z którym miała siedmioro dzieci,

– Jan (zm. przed IX 1734), kuchmistrz koronny, 15 VIII 1731 r. poślubił we Lwowie przed kilku laty Wiktorię ze Szczuków Kątską.

 

Anna z Tarłów Cetnerowa utrzymywała stałe kontakty z matką Teresą z Duninów Borkowskich i siostrą Konstancją Mniszchową, silnie wspierała karierę swojego jedynego syna, zabiegając o jego stosowne wykształcenie i urzędy. W 1722 r. Cetnerowie wysłali go w podróż edukacyjną po Europie, często też bawił na dworze Mniszchów, nabierając politycznej ogłady w ich kręgu. Próbowała pozyskać dla niego starostwo żydaczowskie lub kasztelanię lwowską, naciskając na swojego szwagra Józefa Wandalina Mniszcha. Podobnie czynił jej mąż Franciszek, który utrzymywał nieustanną korespondencję z marszałkiem wielkim koronnym, usiłując nakłonić go do wspierania kariery własnej i syna. Franciszek Cetner był niezwykle czynny politycznie. Dzięki wsparciu ciotki Konstancji i jej męża syn Anny i Franciszka – Jan Cetner – znalazł się w bliskim otoczeniu króla Augusta II, wyrastając na przeciwnika Czartoryskich. W młodym Cetnerze pokładano wielkie nadzieje na jego karierę polityczną u boku następcy Augusta II, jego syna Augusta III, którą przerwała nieoczekiwanie śmierć Jana. Anna Cetnerowa zmarła na gruźlicę w 1733 r., na którą chorowała wiele lat, jej matka niepokoiła się o nią już w 1712 r. „Te początki suchot bardzo mię turbują” – pisała wówczas do córki Teresa Tarłowa.

Dwór:

Cetnerowie przebywali często we Lwowie i w Janowcu, a także w Podkamieniu, który był rodzinną posiadłością Cetnerów. W miejscowym kościele dominikanów powstało mauzoleum rodowe Cetnerów w kaplicy św. Dominika. Anna Cetnerowa próbowała również zagospodarować dobra ofiarowane jej w 1723 r. przez brata – Szczekarków i Wilków.

Anna z Tarłów Cetnerowa wspierała czynnie lwowską wspólnotę reformacką i tutejszy zakon trynitarzy, ofiarując im ryby i wino w czasie świąt. Jeszcze w 1710 r. Franciszek Cetner, jako kasztelan smoleński, ofiarował na rzecz zgromadzenia „kielich, patenę i akcesoria ozdobione klejnotami”, wśród których znalazło się 170 szmaragdów, rubinów i diamentów. Za tę ofiarność jeden z kaznodziejów Franciszek Kowalicki napisał na cześć Anny mowę pochwalną – „Droższe niż ma kwiat klejnoty, od niewinnej wzięłaś cnoty. O łask daninie (charistes je zowie język łaciński), lubo nic nie mówię, znać je w twarzy położeniu, znać w postępkach, znać w imieniu” (Kowalicki 1728: 10).

Anna i Franciszek Cetnerowie jako kolatorzy kościoła w Brzozdowcach k. Stryja udzielili finansowego wsparcia jego proboszczowi Michałowi Mikoszewiczowi, który w 1718 r. podjął się zadania odbudowy zdewastowanego po najeździe szwedzkim kościoła. W 1720 r. ofiarowali do kościoła m.in. cenną monstrancję, srebrną tacę i kadzielnicę. Ufundowali również dwa ołtarza boczne i kościelne drzwi. W kościele znajdował się słynący cudami obraz Chrystusa ukrzyżowanego (obecnie w sanktuarium w Kamieniu Pomorskim). W 1769 r. ich córka Franciszka Rzewuska ufundowała murowany kościół w Brzozdowcach, a pracował dla niej architekt i snycerz Piotr Polejowski. Kościół miał być jakoby wotum ekspiacyjnym, za oskarżenie skierowane przeciwko mężowi Michałowi Józefowi Rzewuskiemu o dopuszczenie się zdrady ze służącą Rozalią. Franciszka miała doprowadzić do utopienia niewinnej dziewczyny.

Zobacz również:

Popiołek Bożena, „Manelek dwie i sznurów pereł cztery”. O szlacheckich inwentarzach posagowych i pośmiertnych, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis” Folia 28, Studia Historica IV (2005), s. 166-173. LINK

Popiołek Bożena, Magdalena z Tarłów Lubomirska, wojewodzina krakowska. Próba biografii, „Krakowskie Studia Małopolskie”, 2013, nr 18, s. 434-453. LINK

Penkała Anna, Osiemnastowieczne regestry wypraw panieńskich dla szlachcianek wstępujących do klasztoru. Zarys problematyki, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 66 (3), 2018, s. 319-332, LINK

Kuran Magdalena, Uwagi o rękopisie zbioru kazań Syllabus Marianus Antoniego Węgrzynowicza, „Prace Polonistyczne”, seria LXXVI, 2021, s. 204-205.