Jabłonowska Anna Paulina z Sapiehów

Jabłonowska Anna Paulina z Sapiehów (22 VI 1728- 7 II 1800 (lub 8 III 1801)

 

Rodzice: Kazimierz Karol Sapieha (zm. 1738), starosta oniksztyński i wołpiński, generał artylerii litewskiej i Karolina Teresa z Radziwiłłów (zm. 1765), kanclerzanki litewskiej.

Mąż: (od 1750 r.) Jana Kajetana Jabłonowski (zm. 5 III 1764), wojewoda bracławski

 

Anna Paulina z Sapiehów Jabłonowska – miała dwóch braci – Aleksandra Michała (zm. 1793), hetmana polnego i kanclerza wielkiego litewskiego oraz Michała Ksawerego (zm. 1766), krajczego litewskiego, a także siostrę Mariannę, która zmarła zaledwie rok po swych narodzinach (zm. 1733). Jabłonowska posiadała także przyrodnie rodzeństwo: Teofilę Strzeżysławę Sapieżynę (1742-1816), krajczynę litewską i pamiętnikarkę oraz Annę Dobrogniewę Lanckorońską (1745-82), kasztelanową kijowską oraz brata Augusta Dobrogosta Jabłonowskiego (1769-90), rotmistrza jazdy. W wieku lat dziesięciu Anna Paulina straciła ojca, który zmarł nagle w 1738 r. Jej matka zdecydowała się powtórnie wyjść za mąż, tym razem za księcia Józefa Aleksandra Jabłonowskiego (zm. 1777), wojewodę nowogródzkiego oraz pisarza i historyka, który odegrał istotną rolę w wychowaniu młodej panny.  W 1750 r. Anna Paulina poślubiła Jana Kajetana Jabłonowskiego (zm. 1764), przyszłego wojewodę bracławskiego, z którym odbyła kilkuletnią podróż po Europie. Zwiedziła wówczas Austrię, Niemcy, Francję, Włochy i Hiszpanię. W trakcie jednego ze spotkań w Ostrogu w dniu 5 marca 1764 r. Jan Kajetan zmarł. Po śmierci męża Anna Paulina zajęła się działalnością społeczną, ekonomiczną oraz angażowała się w przygotowanie konfederacji barskiej. Uczestniczyła w tajnych naradach oraz opłacała własnych żołnierzy walczących z wojskiem rosyjskim. Przyjmuje się, że Jabłonowska była inicjatorką konfederacji szlacheckich – między innymi: chełmskiej, bełskiej, mazowieckiej, podlaskiej i części litewskich. Prawdopodobnie to stało się przyczyną wymuszenia na niej w 1769 r. opuszczenia kraju. Następnie przez Słowację (Koszyce, Preszów) księżna udała się do Europy Zachodniej. Jabłonowska odwiedziła wówczas: Austrię, Francję, Szwajcarię, Włochy, Hiszpanię, Anglię, Niemcy i Holandię. Podczas tej podróży spotykała się z władcami państw (reprezentując interesy konfederacji barskiej) oraz zapoznawała się z rozwojem nowoczesnego rolnictwa i hodowli w tych krajach. Był to czas, kiedy sprowadziła do swych dóbr podlaskich i lubelskich bydło holenderskie i tyrolskie, a także owce merynosy. Do kraju powróciła w 1771 r. W późniejszym okresie Jabłonowska popierała reformy wprowadzone Konstytucją 3 Maja, a także wspierała finansowo uczestników wojny z Rosją i powstania kościuszkowskiego. Po upadku insurekcji, jeszcze w 1800 r., utrzymywała kontakty z tajnymi organizacjami konspiracyjnymi.

 

Dwór: Anna Paulina Jabłonowska zasłynęła z tego, że przez 36 lat prowadziła działalność gospodarczo-społeczną w podległych jej dobrach, na które składały się klucze: siemiatycki, kocki i wysocki na Podlasiu i Lubelszczyźnie oraz dobra wołyńskie, strzelińskie, kukizowskie, mariampolskie i jezupolskie. Łącznie majątek ten stanowił: 11 miast oraz 107 wsi (w tym 24 folwarki). Za czasów Jabłonowskiej dokonano przebudowy pałacu kockiego w stylu klasycystycznym. Wokół wspomnianej rezydencji zorganizowany został ogród, w którym uprawiano 590 gatunków roślin i owoców. W pałacu w Siemiatyczach zaś Jabłonowska utworzyła bogatą bibliotekę i „gabinet historii naturalnej”, który znajdował się pod opieką Henryka Graybnera i Renaty Gralath. Gabinet dysponował znakomitymi zbiorami botanicznymi oraz zoologicznymi i mineralogicznymi, m.in. zakupionymi przez Jabłonowską podczas licznych podróży po Europie zachodniej, ale także zebranymi w jej majątkach. Niejednokrotnie ze zbiorów tych korzystał ksiądz Krzysztof Kluk, który dzięki wsparciu finansowemu księżnej opracował swe dzieła przyrodnicze. Pod koniec swego życia, księżna popadła w znaczne problemy finansowe, które pogorszyła pożyczka z banku holenderskiego, który ostatecznie przejął jej wierzytelności finansowe. Niedługo przed swą śmiercią księżna opuściła Kock i zamieszkała w Ostrogu, gdzie zmarła.

 

Szerzej o postaci:

 

Bergerówna J., Księżna Pani na Kocku i Siemiatyczach. Działalność gospodarcza i społeczna Anny z Sapiehów Jabłonowskiej, Lwów 1936.

Blinda A., Działalność polityczna Anny z Sapiehów Jabłonowskiej w czasie konfederacji barskiej w świetle jej listów do Teofilii z Jabłonowskiej Sapieżyny z lat 1768-1772„Wieki Stare i Nowe” 2017, t. 12 (17), s. 70-86.

Skodlarski J., Księżna Anna Jabłonowska jako prawodawca i zarządca (1728-1800), „Studia prawno-ekonomiczna”, t. 89:2013, 297-315.

Wagner M., Jabłonowska z Sapiehów Anna Paulina herbu Lis (1728-1801), księżna, właścicielka kluczy kockiego, siemiatyckiego i wysokiego na Podlasiu, [w:] Słownik biograficzny Południowego Podlasia i Wschodniego Mazowsza, https://slownik-biograficzny.uph.edu.pl/slownik/120-jablonowska-z-sapiehow-anna-paulina-herbu-lis-1728-1801-ksiezna-wlascicielka-kluczy-kockiego-siemiatyckiego-i-wysokiego-na-podlasiu [kod dostępu 4.05. 2023].